Монгол Улсын Их Хурлаас энэ оны 6-р сарын 5-ны өдөр баталсан 53-р тогтоолд “...төсвийн хөрөнгөөр зуух, яндан, түлш санхүүжүүлэхгүй” гэж заасан ч, “Таван толгой түлш” ХХК 226.3 тэрбум төгрөгөөр хөх нүүрсэн хагас кокс түлшний худалдан авах тендер зарлаж, сонгон шалгаруулалт явуулсан.

Энэ талаар хотын дарга Х.Нямбаатар 6-р сарын 18-ний өдөр сэтгүүлчдэд мэдээлэл өгч,

“Эрдэмтдийн зөвлөлийн дүгнэлт гарсан. Өндөр илчлэгтэй угаагаагүй нүүрсийг хэрэглээнд нэвтрүүлэх нь буруу гэсэн. Агаар, орчны бохирдлыг бууруулах үндэсний хороо хагас кокс түлшийг хэрэглээнд нэвтрүүлэх нь хүн амын эрүүл мэндэд эерэг нөлөөлөл үзүүлнэ гэсэн шийдвэр гаргасан. Би шийдвэрийг нь биелүүлж байна” 

гэж тайлбарласан. 

Тэгвэл уг тайлбар бодит байдалтай хэрхэн нийцэж байна вэ?

1. “АГААР, ОРЧНЫ БОХИРДЛЫГ БУУРУУЛАХ ҮНДЭСНИЙ ХОРООНЫ ДЭРГЭДЭХ ЭРДЭМТДИЙН ЗӨВЛӨЛ”-ӨӨС ХАГАС КОКС ТҮЛШИЙГ ХЭРЭГЛЭЖ БОЛНО ГЭДЭГ ШИЙДВЭР ГАРААГҮЙ.

Тодруулбал, тус зөвлөлийн гишүүн, дулааны эрчим хүчний үр ашгийн менежментийн инженер С.Түвшинхүү “Бид хагас кокс түлшийг түлж болно гэдэг шийдвэр гаргаагүй. Хэмжилт судалгааг сайтар хийх ёстойг зөвлөсөн” гэж ярилцлага өгсөн.

2. ХАГАС КОКС ТҮЛШ НЬ 2019 ОНООС ХЭРЭГЛЭЖ ЭХЭЛСЭН “ТАВАНТОЛГОЙ ТҮЛШ” ХХК-ИЙН САЙЖРУУЛСАН ШАХМАЛ ТҮЛШНЭЭС ӨНДӨР ИЛЧЛЭГТЭЙ.

Тендерт заасны дагуу хагас кокс түлшний ялгаруулах илчлэг 5200-6000 ккал бол тус компанийн үйлдвэрлэдэг шахмал түлш 5340 ккал илчлэгтэй.

3. ХАГАС КОКС ТҮЛШИЙГ ХЭРЭГЛЭЭНД НЭВТРҮҮЛЭХ НЬ ХҮН АМЫН ЭРҮҮЛ МЭНДЭД ЭЕРЭГ НӨЛӨӨЛӨЛ ҮЗҮҮЛНЭ ГЭСЭН ШИЙДВЭР ГАРГААГҮЙ.

Түүнчлэн уламжлалт түүхий нүүрснээс хагас кокс түлш рүү шилжсэнээр БНХАУ агаарын бохирдлоо мэдэгдэхүйц хэмжээнд бууруулсан талаар судалгаанууд байгаа боловч тус шилжилтийг хийхдээ Laowan (голдуу халаалт), Sangpu (хоол, халаалт хосолсон) сайжруулсан зуухыг ашигласан.

Улаанбаатар хотын гэр хорооллын өрхийн 70% нь хэрэглэж буй уламжлалт буюу шаардлага хангаагүй зуух (2021 оны байдлаар) нь багтаамж багатай тул өндөр илчлэгтэй түлш бүрэн шатахгүй байх эрсдэлтэй.

Сайжруулсан шахмал түлш хэрэглэж эхэлснээс хойш угаарын хийд хордсон тохиолдол 91 дахин ихэссэн байна.

Өчигдөр (08.27) “Breathe Mongolia - Clean Air Coalition” буюу “Агаарын харуул НҮТББ” хагас кокс түлш хэрэглэх шийдвэрийг эсэргүүцэж, Ерөнхий сайд Г.Занданшатар, Шадар сайд Т.Доржханд, БОУАӨ-ын сайд Б.Батбаатар, Эрчим хүчний сайд Б.Чойжилсүрэн, Төрийн худалдан авах ажиллагааны газар, Агаарын бохирдлыг бууруулах үндэсний хороо, Нийслэлийн ЗДТГ, Тавантолгой түлш ХХК-д шаардлага хүргүүлсэн.

Нөхцөл байдлын талаар тус байгууллагаас тодрууллаа.

Танай байгууллагын Засгийн газарт хүргүүлсэн шаардлагад ЗГ хэр удаан хугацааны дараа хариу өгөх үүрэгтэй вэ? Цаашид ямар алхам хийхээр төлөвлөж байна вэ?

Манай байгууллага эхний ээлжид өөрсдийн цахим хуудсаар дамжуулан шаардлагаа хүргүүлсэн бөгөөд 8-р сарын 27-ны өдөр Ерөнхий сайд Г.Занданшатар, Улаанбаатар хотын захирагч Х.Нямбаатар, Шадар сайд Т.Доржханд болон бусад холбогдох байгууллагуудад тус тус албан бичгээр шаардлага хүргүүлсэн.

Албан бичигт хариу өгөх үндсэн хугацааг нь дуустал хариу хүлээнэ. Хангалтгүй хариулт ирүүлсэн нөхцөлд олон нийтэд нээлттэй тавьсан шаардлагад бүрэн шийдэмгий тайлбар өгөх хүртэл дахин албан бичиг болон хэрэгцээтэй, зохистой бусад аргачлалаар шаардсаар байх болно.

Цаашид агаарын бохирдлын суурь шалтгаануудыг системээр нь шийдвэрлэх зорилготой цогц бодлогуудыг урт хугацаанд, тогтвортой байдлаар хэрэгжүүлж, бодит үр дүн гартал "Агаарын харуул НҮТББ"-ын зүгээс тууштай бодлогын нөлөөлөл, судалгаа шинжилгээ, хөндлөнгийн хараат бус хяналт тавих зэрэг ажлуудыг хийсээр байх болно.

Хагас кокс түлш нь нийслэлийн агаарын бохирдлыг бууруулах баталгаа бий юу?

Энэ асуултад хариулахын тулд эхлээд Монгол Улсад борлуулж буй бүх төрлийн зууханд шатааж, турших хэрэгтэй. Иргэний хувьд “би гэртээ ямар түлш түлэх гэж байгаа вэ?” гэдгээ мэдэх эрхтэй шүү дээ. Түлшээ сайжруулах тусам зуухаа түүндээ тохируулж сайжруулах шаардлага дагалдана. Гэвч түлш, зуух нь агаарын бохирдлыг сууриар нь шийдэхгүй тул өндөр зардал гарган “түлш-зуух-түлш-зуух” мөчлөгт гацаж, дахин дахин зохисгүй бодлогоо давтах нь оновчгүй. 

Түүнчлэн хагас коксоор хийсэн түлш нь мод, цаас нэмж түлэх хэрэг гарах магадлал өндөр. Энгийн зууханд мод түлэхэд 1 тонн тутамд түүхий нүүрснээс 33 дахин их PM10 тоосонцор ялгаруулдаг гэсэн статистик бий. Ингэхээр нүүрсээ жигнэн бохирдол ялгарах хэмжээг бууруулж байгаа ч, нөгөө талдаа “мод нэмж түлснээр нийт бохирдуулагчдын хэмжээнд хэрхэн нөлөөлөх вэ?” гэдэг асуулт гарч ирнэ.

Хагас кокс түлшний туршилт зэрэг бусад бэлтгэл ажлыг хийхэд хангалттай хугацаа бий юу?

2025 оны 2-р сард болсон “Агаарын бохирдлыг бууруулах хүрээнд утааны асуудлаарх бодлого, шийдвэрийн хэрэгжилтийн үр дүн, шийдэл” ерөнхий хяналтын сонсголоос хойш системтэй шийдлээ бариад ажилласан бол одоо арай өөр нөхцөл, үр дүнтэй байх боломж байсан гэж харж байгаа.

2019 онд шахмал түлш рүү шилжих үед өвөл хаяанд ирэхтэй зэрэгцэн аюулгүй байдлын зөвлөмжөө өгч эхэлсэн учраас угаартаж нас барах тохиолдол шууд бүртгэгдэж эхэлсэн. Гэвч дахиад л энэ алдаагаа давтах гэж байна. 

Одоо хоёр сар хүрэхгүй хугацаа үлдлээ. Энэ хугацаанд туршилт хийж, аюулгүй байдал хамгаалах ажлаа хийж чадах уу гэдэг нь эргэлзээтэй. Шууд л нийслэлд амьдарч буй хэдэн мянган иргэн дээр туршилт хийх гэж буй мэт л шийдвэрүүд гарч байна.

БНХАУ-д хагас кокс түлшийг хэрэглэж агаарын бохирдлыг бууруулсан жишээг ихээр ярьдаг. Тэгвэл тус туршилтад ашигласан “Laowan”, “Sangpu” зэрэг зуухнууд Монголд борлуулагдаж буй "сайжруулсан" зуухтай ижил зарчмаар ажилладаг уу?

Манайд одоо ашиглаж буй ахуйн зуухнуудад дутагдаж байгаа нэг чухал зүйл бол агаар сэлгэлт. Гал асаахад шаардлагатай бүх хүчилтөрөгч нь зуухны ам болон нээлхийгээр гэрийн дотроос орж яндан руу сорогддог.

Энэ агаарын урсгал тогтвортой байхын тулд гэр лүү агаар сийгж болох бүх газраар хүйтэн агаар нэвтрэн орж, тэндээсээ өрөө тасалгаанд бүлээцээд, зуух руу орох ёстой. Үгүй бол гэр доторх хүчилтөрөгч дууссаны дараа зууханд гал унтарна. Тиймээс шаталт явагдахад шаардлагатай агаарыг гадаад орчноос хоолойгоор дамжуулан авч, зуух руу өгөхгүй бол бүрэн шаталт явагдахгүйн улмаас угаарын хий үүсэх, гэр сийгж буй тул хэрэгцээнээсээ давсан түлш зарцуулах зэрэг сул талтай.

Ялангуяа Монгол гэр нь ихэнх дулаанаа сийлгэлтээр алддаг онцлогтой сууц. “Тэвнэн чинээ нүхээр тэмээн чинээ салхи” гэдэг. Гаднаас зуух руу агаар оруулахгүй бол “тэмээн чинээ салхи” нь гэр рүү орж ирэх ёстой болж байгаа юм. Мөн өрөө, тасалгаа доторх хүмүүс амьсгалах агаараа зуухтайгаа булаацалддаг гэсэн үг.

Цаашдаа агаарын бохирдлыг бууруулахын тулд иргэд, төрийн зүгээс аль аль талдаа урт, богино хугацааны ямар шийдлийг хэрэгжүүлж болох вэ?

Богино хугацааны шийдэл гэвэл өрх бүр өвлийн хүйтэн эхлэхээс өмнө өөрсдийн хэмжээнд дулаалга хийх хэрэгтэй. Ялангуяа монгол гэрийн дулаалгын багц харьцангуй бага өртөгтэй, авч ашиглахад амархан, үр дүн сайтай байгаа. Гэхдээ энэ бол богино хугацааны энгийн шийдэл. Бодлогын түвшинд системээр нь харсан шийдэл дутагдаж байна.

Цаашид аль ч төрлийн хатуу болон хийн түлшний хэрэглээг халах шийдэл рүү бодлогоо чиглүүлэх хэрэгтэй. Асуудал нь уламжлалт зуухандаа биш, бүрэн бүтэн зуух гэдэгтэй ч биш. Манай бодлого ямар нэг төрлийн түлш хэрэглэх гэдэг шийдэл дээр төвлөрсөөр байгаа нь байна. Нөгөөтээгүүр, Монгол Улсын төр “иргэдийнхээ эрүүл агаараар амьсгалах эрх”-ийг хангах зорилго тавьж, ажиллах хэрэгтэй байна. Нэг өвлийг, нэг улирлыг тухайн мөчид нь аргацаах шийдлийг жил бүр гаргасаар ахиад хэдэн хүн энэ улсын иргэн болж төрж, өвлийн хүйтнийг давах гэснийхээ төлөө амь эрсдэх вэ?